Ζαν Μελιέ

Jean Meslier (1664-1729)

"Για να απελευθερωθεί η ανθρωπότητα, πρέπει ο τελευταίος μονάρχης να στραγγαλιστεί με τα άντερα του τελευταίου παπά"
Ζαν Μελιέ "Η Διαθήκη μου"

   Περνάμε στον Γαλλικό Διαφωτισμό. Ο Ζαν Μελιέ είναι Γάλλος υλιστής, άθεος και ουτοπικός κομμουνιστής. Ήταν αγροτικός ιερέας ο οποίος έκανε δική του υπόθεση, την ανάγκη των φτωχών γεωργών και λαχταρούσε ένα βασίλειο των εργαζομένων, χωρίς ευγενείς, εκκλησία και βασιλιά. Από το περισσότερο γνωστό, "Η Διαθήκη μου" βιβλίο που κυκλοφορούσε - μέχρι το 1864 - με περικοπές μόνο ανάμεσα σε μυημένους, σαν ένα προσεκτικά φυλαγμένο χειρόγραφο. Από την τυπωμένη του μορφή, ο Βολταίρος είχε αφαιρέσει προσεκτικά όλη την κοινωνική κριτική, "εκρηκτική ύλη". Γι αυτό οι ελεύθεροι διανοητές θα θυμηθούν στην επανάσταση καλά τα αθεϊστικά του, αλλά όχι τα κομμουνιστικά του στοιχεία.

   "Η Διαθήκη μου" ήταν μια παράφορη διατριβή, ενάντια στην θρησκεία, τον κλήρο στην τάξη των ευγενών (στην αριστοκρατία) και σε όλο το φεουδαρχικό καθεστώς. Τα κοινωνικά δεινά κατά τη γνώμη του Μελιέ, έχουν την πηγή τους στον άνισο καταμερισμό του πλούτου, η δε αιτία των δεινών είναι η ατομική ιδιοκτησία. Οι βασιλιάδες, οι ευγενείς και ο κλήρος, έχουν μονοπωλήσει όλα τ'αγαθά της γης κι άφησαν για το λαό μόνο τη σκληρή εργασία, τις στερήσεις και τους πόνους. Η θρησκεία και ιδιαίτερα ο Χριστιανισμός δεν είναι παρά ένας απεχθής μύθος (παραμύθι) που το σκάρωσε ο κλήρος, αποκλειστικά και μόνο για να κρατούν τον λαό στην αμάθεια και στην υποταγή. Οι άνθρωποι είναι από τη φύση ίσοι μεταξύ τους. Για να καταργήσουν όμως την ανισότητα, οι φτωχοί πρέπει να συσπειρωθούν και να γκρεμίσουν τους τυράννους. Ο Μελιέ, οραματίζεται το μελλοντικό καθεστώς σαν μια ομοσπονδία κοινοτήτων (κομμούνες), όπου θα βασιλεύει η δικαιοσύνη, όπου όλοι οι άνθρωποι θα εργάζονται και θα χαίρονται τους καρπούς της δουλειάς με πλήρη ισοτιμία. Οι κοινωνικές τους απόψεις συγκλίνουν προς έναν ισότιμο αγροτικό κομμουνισμό.

   Οι φιλοσοφικές του πεποιθήσεις, διαμορφώθηκαν κάτω από την επίδραση του αρχαίου υλισμού και κυρίως του Επίκουρου του Λουκρητίου κι από τους σύγχρονούς του φιλοσόφους, όπως π.χ. από τον Σπινόζα. Κατά τη γνώμη του Μελιέ, η φύση αποτελεί τη μοναδική αντικειμενική πραγματικότητα: υπάρχει "αφ'εαυτής" και υπακούει στους νόμους της δικής της εσωτερικής αναγκαιότητας, δεν είναι προϊόν κανενός δημιουργού. Η ύλη ¨οφείλει εις αυτήν" την ύπαρξή της και την κίνησή της και ως εκ τούτου είναι μάταιο να αναζητάμε έξω από την ίδια τη φύση την αρχή της δημιουργίας και της κίνησής της. Όπως ο Σπινόζα, έτσι κι ο Μελιέ, κατακρίνει αυστηρά τον ντεϊσμό του Καρτεσίου και πιστεύει στην υλικότητα και την φθαρτή φύση της ψυχής. Όπως κάθε προγενέστερος του Μαρξ υλισμός, έτσι κι ο υλισμός του Μελιέ αδιάσπαστος, μ'έναν ενεργό αθεϊσμό, είναι μεταφυσικός και στενός. Οι αντιλήψεις του για την κοινωνία είναι ιδεαλιστικές. Πίστευε ότι ο λαός υποφέρει γιατί του λείπει η μόρφωση και γιατί εξαπατάται από τους κυβερνήτες και τον κλήρο. Το έργο του Μελιέ "Η Διαθήκη μου", αντιγράφηκε πρώτη φορά από χέρι το 1730. Το 1762 ο Βολταίρος δημοσίευσε μερικά αποσπάσματά του. Το πλήρες κείμενο δημοσιεύτηκε το 1864.

  Παραθέτουμε ένα απόσπασμα από το έργο του Ζαν Μελιέ "Η Διαθήκη μου":

  Περνάμε τώρα σε μερικούς από τους λόγους και τις πράξεις του Χριστιανισμού που είναι οι πιο περίεργοι του είδους: "Μετανοείτε", κήρυττε στον κόσμο "γιατί η βασιλεία των ουρανών πλησιάζει, πιστέψτε αυτό το καλό νέο". Και διέτρεχε όλη τη Γαλιλαία κηρύσσοντας έτσι τον υποτιθέμενο ερχομό της βασιλείας των ουρανών. Επειδή κανένας δεν έχει δει την άφιξη αυτής της βασιλείας, εξυπακούεται ότι ήταν φανταστική. Ας δούμε όμως το εγκώμιο και την περιγραφή αυτού του βασιλείου. Να πως μίλαγε στους ανθρώπους: "Η βασιλεία των ουρανών μοιάζει μ'έναν άνθρωπο που έσπειρε καλό σιτάρι στο χωράφι του. Αλλά ενώ κοιμόταν, ο εχθρός του ήρθε κι έσπειρε ζιζάνια μέσα στο σιτάρι του. Το βασίλειο των ουρανών είναι σαν ένας θησαυρός κρυμμένος σ'ένα χωράφι τον οποίο, όταν βρίσκει κάποιος τον κρύβει ξανά, κι αισθάνεται τόση χαρά, που πηγαίνει, πουλάει όλα τα υπάρχοντά του κι αγοράζει αυτό το χωράφι. Η βασιλεία των ουρανών είναι σαν ένας έμπορος που ψάχνει για μαργαριτάρια κι όταν βρίσκει ένα σπάνιο και μεγάλης αξίας, πουλάει ότι έχει και το αποκτά. Είναι (η βασιλεία των ουρανών) σαν ένα δίχτυ που ρίχτηκε στη θάλασσα και μάζεψε όλων των ειδών ψάρια, τα οποία, όταν το δίχτυ γέμισε, οι ψαράδες έβγαλαν στη στεριά, ξεδιάλεξαν τα καλά κι έριξαν τ'άχρηστα ξανά στη θάλασσα. Είναι σαν ένας σπόρος  συνάπεως που το έσπειρε κάποιος στο χωράφι του κι ο οποίος παρότι ο μικρότερος σπόρος όλων, όταν φύτρωσε και μεγάλωσε έγινε μεγαλύτερος απ'όλα τα λαχανικά κ.λπ." Αυτές οι ασυναρτησίες είναι λόγος Θεού;