Η Αστική κουλτούρα και η αισθητική της Αναγέννησης.

Η Αστική κουλτούρα.

   Η Αστική κουλτούρα περιλαμβάνει μακρά περίοδο που αρχίζει από την εποχή της Ευρωπαϊκής Αναγέννησης και φτάνει μέχρι τις μέρες μας, επομένως μια περίοδο 500 χρόνων. Στην μακρά αυτή περίοδο η αστική τάξη, δημιουργός αυτής της κουλτούρας έπαιξε διαφορετικούς κοινωνικούς ρόλους.
   Όταν η αστική τάξη έπαιζε προοδευτικό ρόλο στην κοινωνία, η κουλτούρα της εξυπηρετούσε την κοινωνική πρόοδο, ήταν στην υπηρεσία του επαναστατικού αγώνα για την ανατροπή του φεουδαρχικού συστήματος και την δημιουργία ενός νέου πιο προοδευτικού κοινωνικού συστήματος, του αστικού συστήματος.

 Είναι γνωστά τα έργα του Δάντη, Πετράρχη, Βοκκάκιου, Θερβάντες, Λόπε ντε Βέγκα, Σαίξπηρ, Μολιέρου κι άλλων.
  Τα έργα ζωγραφικής και γλυπτικής του Λεονάρντο ντα Βίντσι, Ραφαήλ, Μιχαήλ Άγγελου, Ντιέγκο Βελάθκεθ, ή τα φιλοσοφικά έργα του Γαλιλαίου Γαλιλέι, Ντεκάρτ κ.λπ., τα έργα αυτά της περιόδου της Αναγέννησης τιμώμενα με την αγάπη για τον άνθρωπο με την ουμανιστική φιλοσοφία που ήταν όπλο στα χέρια της ανθρωπότητας.
  Στη πάλη ενάντια στο μεσαιωνικό σκοταδισμό, ενάντια στη σχολαστική φιλοσοφία και τον θρησκευτικό ασκητισμό, για μια ευτυχισμένη ζωή στον κόσμο συμβάλλουν και σήμερα από διανοητικής και πνευματικής άποψης στην διαπαιδαγώγηση των ανθρώπων. Κατά τις επαναστατικές περιόδους όπως είναι π.χ. ο 18ος αιώνας στη Γαλλία, εμφανίστηκαν οι κορυφαίοι της κουλτούρας όπως ο Μοντεσκιέ, ο Βολτέρος, ο Ντιντερό, ο Ρουσσώ, ο Μπωμαιρσαί και άλλοι, που με τα έργα τους ξεσήκωσαν τις πλατιές λαϊκές μάζες στην επανάσταση. Τα έργα τους αποτελούν μεγάλη πολιτιστική κληρονομιά.
    Και ο 19ος αιώνας ανέδειξε επιφανείς ανθρώπους σε όλους τους τομείς κυρίως τους προοδευτικούς αντιπροσώπους του Ευρωπαϊκού Ουμανισμού. Γι' αυτό τα έργα των Βύρωνα, Γκαίτε, Σίλλερ, Πούσκιν, Γκόγκολ κι άλλων ή τα έργα του κριτικού ρεαλισμού όπως ο Μπαλζάκ, Σταντάλ, Τολστόι, Τουργκένιεφ κι άλλων, κατέχουν σημαντική θέση στην παγκόσμια προοδευτική κουλτούρα.
   Επίσης, σημαντική θέση κατέχουν οι δημιουργοί μουσικής όπως Χάυδν, Μότσαρτ, Μπετόβεν, Τσαϊκόφσκι κι άλλοι, οι ζωγράφοι όπως οι Νταβίντ Ντε Λακρουά, Βικέντιος Βαν Γκόγκ. Μετά τις επαναστάσεις του 1848 στην Ευρώπη, η αστική κουλτούρα διέρχεται κρίση. Αρχίζει η περίοδος παρακμής της. Οι διάφοροι "ισμοί" που χαρακτηρίζουν την αστική κουλτούρα όπως ο εξπρεσιονισμός, ο φουτουρισμός, ο σουρεαλισμός, ο υπαρξισμός, η αφηρημένη τέχνη και άλλα, είναι έκφραση της κατάπτωσης της αστικής τέχνης και λογοτεχνίας και γενικά της αστικής κουλτούρας.
  Η σημερινή αστική τέχνη παρακμής που στηρίζεται στη φιλοσοφία του ανορθολογισμού ιρρασιοναλισμού, προπαγανδίζει τη ματαιότητα και τον παραλογισμό της ζωής, προσπαθεί να μετατρέψει τον άνθρωπο σε αδρανή δύναμη της κοινωνίας. Και στον 20ο αιώνα, παράλληλα με την αστική κουλτούρα παρακμής, υπήρξε και υπάρχει κι αναπτύσσεται μια κουλτούρα που στην ουσία της κι αυτή είναι αστική, αλλά αντιτίθεται στον σημερινό τρόπο οργάνωσης της κοινωνικής και πολιτικής ζωής, επομένως μια αστική κουλτούρα, τέχνη και λογοτεχνία, κριτικού και ρεαλιστικού χαρακτήρα. Τέτοια είναι τα έργα του Λόρκα, του Χέμινγουεϊ, Μίλλερ, Σώου, Μαν, Μπελ, Ρεμάρκ, Πιραντέλλο, Κλώντγουελ κι άλλων. Κατ'αυτόν τον τρόπο στον σημερινό αστικό κόσμο υπάρχουν δυο κουλτούρες, μια προοδευτική δημοκρατική κουλτούρα που εμείς την εκτιμούμε και μια άλλη κουλτούρα παρακμής που την επικρίνουμε.

Η Αισθητική της Αναγέννησης

"Η Αναγέννηση είναι η αυγή του καπιταλισμού", σύμφωνα με τον Φ.Ένγκελς. Τα πρώτα σπέρματα των καπιταλιστικών, άρα και οικονομικών σχέσεων, πρωτοεμφανίστηκαν φυσικά στην Ιταλία. Αυτό γιατί σ'αυτήν υπήρξαν πρόσφορες κοινωνικο-ιστορικές συνθήκες. Γι'αυτό και η νέα κοινωνικο-πολιτιστική κίνηση ενάντια στη Φεουδαρχία άρχισε ακριβώς εκεί. Αντικειμενικά αυτή η κίνηση σήμαινε την προσπάθεια να δημιουργηθεί νέα (κοσμική) λαϊκή κουλτούρα, που θα ορθωνόταν απέναντι στον φεουδαρχικό - εκκλησιαστικό μεσαίωνα. Οι αντιπρόσωποι αυτής της κίνησης, οι λεγόμενοι ουμανιστές, ζήτησαν πολιτική ελευθερία, απαλλαγή από την εκκλησιαστική καταπίεση και πνευματική ελευθερία, που θα έδινε στον άνθρωπο τη δυνατότητα να αναπτύξει ανεμπόδιστα τις ικανότητές του και τις δημιουργικές του δυνάμεις. Η εκκλησία, υποτιμούσε τον άνθρωπο, υπέθαλπε τη σχέση ότι είναι "εύθραυστο βαρκάκι", "λυχνάρι στον άνεμο", ενώ αντίθετα οι ουμανιστικές διακηρρύτανε την πίστη τους στις απεριόριστες δημιουργικές δυνατότητές του. Οι ουμανιστές πιστεύανε στην άξια προέλευση της  ανθρώπινης φύσης. Τιμούσαν τη γήινη ζωή και τραγουδούσαν διθυράμβους για τη δημιουργική τόλμη του νου, Στην τέχνη παρατηρείται κάθε λογής δραστηριότητα.: ζωγράφοι, γλύπτες, αρχιτέκτονες, συγγραφείς που δείχνουν εξαιρετικό ενδιαφέρον για την αρμονία, τη χάρη και την ομορφιά στις αισθητά αντιληπτές μορφές της ζωής. Ψάχνουν να βρουν τρόπους για να αναδημιουργήσουν τον πλούτο και τη μεγαλοπρέπεια του πραγματικού κόσμου.
    Το αισθητικό δόγμα της Αναγέννησης, είναι ποτισμένο από ζωογόνα οπτιμιστικά, θετικά μοτίβα. Στο κέντρο της προσοχής των ουμανιστών, στέκει το πρόβλημα του ωραίου, κι αυτό γιατί κατά τη γνώμη τους, στον άνθρωπο υπάρχει η ανεξάντλητη τάση για τη θέα της ομορφιάς και της αρμονίας. Ο Λεονάρντο ντα Βίντσι, συμβουλεύει τους ζωγράφους "να καιροφυλακτούν την ομορφιά στη φύση και στον άνθρωπο". Η ομορφιά δεν είναι κάτι που ανήκει στον άλλον κόσμο, δεν είναι αντικαθρέπτισμα της νεότητας, είναι αισθητά αντιληπτή ποιότητα των πραγμάτων. Η ομορφιά ΕΙΝΑΙ ΡΙΖΩΜΕΝΗ ΣΤΗ ΦΥΣΗ ΤΩΝ ΠΡΑΓΜΑΤΩΝ. Γι'αυτό, καθήκον των ζωγράφων είναι να μιμούνται τη ΦΥΣΗ, ΤΟΝ ΜΑΙΤΡ ΟΛΩΝ ΤΩΝ ΜΟΡΦΩΝ. Η ΤΕΧΝΗ ΕΙΝΑΙ ΑΝΑΠΑΡΑΓΩΓΗ ΤΗΣ ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑΣ. Ο Ντα Βίντσι, παρουσιάζει το νου του ζωγράφου με καθρέπτη. "Η ζωγραφική είναι επιστήμη, κι ακόμη νόμιμη κόρη της φύσης, γιατί η φύση τη γέννησε...". Η διαφορά της ζωγραφικής από τις άλλες επιστήμες, βρίσκεται στο ότι αυτή αναπαράγει τον ορατό κόσμο, ενώ η Επιστήμη, "διεισδύει μέσα στα σώματα", κι έτσι, από τον Επιστήμονα διαφεύγει η ομορφιά που έχουν τα δημιουργήματα της φύσης. Αλλά, Σ'ΑΥΤΟ ΑΚΡΙΒΩΣ συνίσταται η αναγκαιότητα της τέχνης. Οι ουμανιστές, μόλο που απαιτούν ακρίβεια στην αναπαραγωγή της πραγματικότητας, απέχουν πολύ από τη νατουραλιστική απεικόνιση της πίστης στη φύση. Γι'αυτούς η φύση δε σημαίνει τυφλή απομίμηση.
   Η αισθητική της Αναγέννησης, ΕΙΝΑΙ ΑΙΣΘΗΤΙΚΗ ΤΟΥ ΙΔΑΝΙΚΟΥ, το οποίο, ΔΕΝ ΕΡΧΕΤΑΙ ΣΕ ΑΝΤΙΘΕΣΗ ΜΕ ΤΗΝ ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑ. Δεν αμφιβάλλουν για την αλήθεια της ηρωικής αρχής για την αλήθεια του ωραίου. Γι'αυτό και η τάση τους προς εξιδανίκευση, σε καμία περίπτωση δεν έρχεται σε αντίθεση με την αλήθεια. Η ίδια η ΥΠΕΡΒΟΛΗ, είναι ΡΕΑΛΙΣΤΙΚΗ ΥΠΕΡΒΟΛΗ ΚΙ ΟΧΙ ΟΥΤΟΠΙΑ. Ερευνώντας το πρόβλημα της καλλιτεχνικής αλήθειας, οι θεωρητικοί της εποχής της Αναγέννησης, φτάνουν στοιχειωδώς στην διαλεκτική του γενικού και μοναδικού, όσον αφορά την καλλιτεχνική εικόνα. Οι ουμανιστές ζητούν την ισορροπία ανάμεσα στο ιδανικό και την πραγματικότητα, στην αλήθεια και στην υπερβολή. Ο υλισμός τους κρύβει μέσα του σε απλοική μορφή τα σπέρματα της απόπλευρης εξέλιξης. "Η ύλη χαμογελά με την ποιοτικά αισθητή λάμψη της σε κάθε άνθρωπο. Ωστόσο η ίδια θεωρία βρίθει από θεολογικές αντιφάσεις" (Μάρξ). Η ίδια η κουλτούρα της Αναγέννησης πέρασε από μια σειρά στάδια. Δεν προβάλλει σαν απόλυτα μονόπλευρο φαινόμενο, παρουσιάζει διάφορες τάσεις που μάχονται η μία την άλλη. Παράλληλα, αλλάζανε και οι αισθητικές αντιλήψεις, οι έννοιες και οι θεωρίες. Αλλά παρόλο το μπέρδεμα και την αντιφατικότητά της, η Αισθητική της Αναγέννησης ήταν ΡΕΑΛΙΣΤΙΚΗ Αισθητική, στενά δεμένη με την καλλιτεχνική πρακτική. Ένα από τα ουσιαστικά ΕΛΛΑΤΩΜΑΤΑ της, ήταν το ότι ΑΓΝΟΟΥΣΕ τις κοινωνικές συγκρούσεις, το ότι δεν μπόρεσε να ερευνήσει τις σκοτεινές πλευρές της καπιταλιστικής κοινωνίας, που μόλις γεννιόταν.

Επίμετρο.: Σκέψεις γύρω από την Τέχνη.
  Η τέχνη, είναι αναπαραγωγή της πραγματικότητας, έλεγαν μερικοί. Η τέχνη, προβάλλει τη ζωή, όχι μόνο τέτοια που είναι, αλλά και τέτοια όπως θα έπρεπε να είναι, δηλαδή ιδανικά, έλεγαν άλλοι. Η τέχνη, είναι μετάδοση των αισθημάτων του ανθρώπου στους άλλους ανθρώπους, παρατηρούσαν άλλοι.
     Η τέχνη είναι έκφραση ιδεών, αυτοέκφραση του ανθρώπινου πνεύματος, ικανοποίηση της ανάγκης για ομορφιά. Ο μαρξισμός δεν εξετάζει την τέχνη απομονώνοντας την. Δεν εξηγεί την τέχνη ξεκινώντας από την τέχνη, αλλά από τους πραγματικούς δεσμούς που έχει με τα κοινωνικά φαινόμενα στο σύνολό τους και πρώτα-πρώτα από τον δεσμό της με την υλική βάση της κοινωνίας, την οικονομική βάση, την κοινωνική δομή, την πάλη των τάξεων.
  Η διαφορά της τέχνης από κάθε άλλη υλικο-πρακτική δραστηριότητα, συνίσταται ότι το έργο τέχνης είναι πάντα αποτέλεσμα πνευματικής δραστηριότητας, συνειδητοποίηση καθορισμένων πλευρών της πραγματικότητας από τον άνθρωπο, έκφραση μέσα στο αντικείμενο της πνευματικής σχέσης του ανθρώπου προς την πραγματικότητα, προβολή των σκέψεων και των αισθημάτων του.
     Σκοπός της τέχνης, είναι να επιδράσει πάνω στα αισθήματα, τη θέληση και τη σκέψη του ανθρώπου, να του μεταδόσει ορισμένες γνώσεις, μια καθορισμένη αποτίμηση των φαινομένων της πραγματικότητας. Έτσι, η τέχνη ανήκει στα φαινόμενα που συνδέονται με την έννοια "κοινωνική συνείδηση". "Η συνείδηση του ανθρώπου, έλεγε ο Μάρξ, δεν είναι τίποτε άλλο, από το συνειδητοποιημένο είναι." Η κοινωνική συνείδηση, είναι το αντικαθρέπτισμα της υλικής βάσης της κοινωνίας στον εγκέφαλο του ανθρώπου. Και οι πιο φανταστικές ιδέες κι αντιλήψεις που γεννιούνται στην κοινωνία, πάντα πηγή τους έχουν την πραγματικότητα. Με τη βοήθεια της τέχνης, οι άνθρωποι συνειδητοποιούν την πραγματικότητα ή όπως λέγεται διαφορετικά, την αφομοιώνουν πνευματικά. Κι εξ'άλλου, η ουσία της τέχνης συνίσταται στο ότι, αυτή είναι αισθητική συνειδητοποίηση του κόσμου, που σκοπό της έχει ν'αλλάξει τον ζωή, σύμφωνα με ορισμένα κοινωνικά ιδανικά.
     Αυτά τα ιδανικά, διαμορφώνονται στην κοινωνία σαν έκφραση καθορισμένων κοινωνικών ενδιαφερόντων. Το καλλιτεχνικά πλαστικό αντικαθρέπτισμα της πραγματικότητας, είναι η πιο σπουδαία ιδιομορφία της τέχνης. Οι καλλιτεχνικές εικόνες ακριβώς, είναι τα μέσα που αντικαθρεπτίζουν μ'αυτό τον τρόπο την πραγματικότητα.
     Σύμφωνα με την ιδεαλιστική άποψη, περιεχόμενο της τέχνης είναι η αιώνια κι αμετάβλητη ομορφιά κι ο καλλιτέχνης, ο μύστης της ομορφιάς, στέκει πάνω από τη ζωή. Το ρεύμα των γεγονότων της πραγματικότητας, οι κοινωνικοί ανταγωνισμοί,  τάχα παραμορφώνουν αυτή την ομορφιά. Γι'αυτό κι ο καλλιτέχνης πρέπει να τους αποφεύγει. Αυτόν δεν πρέπει να τον απασχολούν οι χαρές και οι λύπες των ανθρώπων, οι επιδιώξεις και τα ενδιαφέροντά τους. Αυτή η θεωρία, έχει καθιερωθεί να τη λένε θεωρία "της τέχνης για την τέχνη" ή "καθαρή τέχνη".
    Οι ανησυχίες των ζηλωτών της θεωρίας " η τέχνη για την τέχνη", η σκοτούρα τους για καθαρότητα, ελευθερία κι ανεξαρτησία του τεχνίτη, στην πραγματικότητα κλώθεται γύρω από το αποστέγνωμα στο εσωτερικό ξεγύμνωμα της τέχνης.
   Τίποτε πιο ανθρώπινο δεν είναι για την τέχνη αδιάφορο, κι όσο πιο πλούσια, πιο πολύμορφη, πιο ξεκάθαρη είναι η ζωή στην όποια κοινωνία, τόσο πιο πλατιά τα κοινωνικά ενδιαφέροντα, τόσο πιο ευρύ το κοινωνικό περιεχόμενο της κοινωνικής πραγματικότητας, τόσο πιο πολύπλευρα, πιο σταθερά μπορεί ν'αναπτυχθεί και η τέχνη. Για να νιώσουμε την τέχνη πρέπει να έχουμε υπόψιν τη σχέση της με την ηθική.
   Υπενθυμίζουμε, ότι πρώτος στόχος της τέχνης, είναι ο άνθρωπος, η ζωή του, οι κοινωνικές σχέσεις, ο αγώνας του, οι σκέψεις, τα αισθήματά του. Τον καλλιτέχνη δεν τον απασχολούν οι αφηρημένες πολιτικές έννοιες, μα οι ζωντανοί άνθρωποι, οι ολοκληρωμένες προσωπικότητες, ο χαρακτήρας τους, τα φερσίματά τους, το πως αντικρίζουν τον κόσμο.
   Η ίδια η ομορφιά του ανθρώπου είναι αδιανόητη χωρίς την ηθικότητα. Το ηθικό ράκος, σε καμιά περίπτωση δεν μπορεί να είναι ωραίο. Γι'αυτό, όταν ο καλλιτέχνης καταπιάνεται με τον άνθρωπο, δεν μιλά για καμιά υπερκόσμια ομορφιά. Μιλά για την ομορφιά της προσωπικότητας. Και ουσιαστικό στοιχείο της προσωπικότητας είναι η ηθική φυσιογνωμία της.
   Κάθε έργο τέχνης που μας συγκινεί, που μας προσφέρει αισθητική χαρά και μας αποκαλύπτει τον ηθικό κόσμο του ανθρώπου ή είναι για τον άνθρωπο κάτι που τον ενδιαφέρει. Τα έργα τέχνης δείχνουν την ομορφιά και την ασχήμια στους ανθρώπινους χαρακτήρες και στα φερσίματά τους, τονίζουν τις πολύπλοκες σχέσεις ανάμεσα στην προσωπικότητα και στην κοινωνία, ανάμεσα στον άνθρωπο και την ομάδα, οικογένεια, τάξη, κράτος, κοινωνία, κ.λπ.
     Δεν είναι τυχαίο που την τέχνη την αποκαλούν πίνακα ηθών. Από τα πιο παλαιά χρόνια ως τις μέρες μας, η τέχνη μιλά για τους ανθρώπινους χαρακτήρες και τις συγκρούσεις τους, για τα πιο περίπλοκα ηθικά προβλήματα. Στα έργα τέχνης, η ποιότητα εξαρτιέται άμεσα από το ηθικό περιεχόμενο.

Πρωτοχρονιά του 1948

"Μιλάνε για καιρούς δοξασμένους και πάλι στο ντουλάπι ούτε ψίχα ψωμί (Άννα μην κλαις), θα γυρέψουμε βερεσέ απ'τον μπακάλη."

  Βαρυχειμωνιά, παγωνιά, κρύο διαπεραστικό, μέρες ταραγμένες. Οι φυλακές και τα ξερονήσια γεμάτα από "της γης τους κολασμένους". Τα στρατοδικεία έστελναν συνεχώς δεκάδες στο εκτελεστικό απόσπασμα. Οι χίτες οργίαζαν. Στήνανε μπλόκα στα σταυροδρόμια των μαχαλάδων και τσάκιζαν αριστερούς και δημοκράτες στο ξύλο. Στην πόλη σιγή θανάτου, "αντιλαλούν οι φυλακές, Ανάπλι και Γεντικουλές, αντιλαλούν δυο σήμαντρα, Συγγρού και παραπήγματα."

  Παραμονές Πρωτοχρονιάς ο πατέρας οδηγούνταν σε εξουσία στο Τρίκερι. Άφηνε πίσω του μόνη κι έρημη σαν την καλαμιά στον κάμπο τη γυναίκα του με έξι μικρά παιδιά κι ένα λεχωνούδι στη σαρμανίτσα. Παραμονές στο ντουλάπι ούτε ψίχα ψωμί, η γυναίκα του όμως εμφορούμενη από ατσαλένιο νευρικό σύστημα και ηθικό δεν πανικοβλήθηκε, "ας εξασφαλίσω γάλα για το μωρουδέλι που δεν καταλαβαίνει και τ'άλλα κάπως θα τα βολέψω." Ήταν χρόνια δίσεκτα. Αλέγρα καθώς ήταν ξεκίνησε προς την Κοινωνική Πρόνοια και προμηθεύτηκε το απαραίτητο γάλα.
  Μετά, γοργά-γοργά κατευθύνθηκε στο μπακάλικο των αδελφών Χαντζή και ζήτησε να της δώσει ο μπακάλης λίγα τρίμματα βερεσέ. Αυτός της τα προσέφερε, έκανε πως τα γράφει, αλλά τίποτα δεν έγραψε. Ήταν κι αυτός πονεμένος βλέπεις, γιατί ο αδερφός της ήταν εξόριστος στην κόλαση της Μακρονήσου. Αισιόδοξη κάπως η γυναίκα, πήγε στον Γιώργο τον Σιμτζή και του ζήτησε ένα καρβέλι ψωμί. "Άμα βγάλω ψαρόκολλα και την πουλήσω θα σε πληρώσω" του είπε. Πήρε το ψωμί κι έτρεξε στο σπίτι να βολέψει τη φαμίλια γιατί είχε φτάσει μεσημέρι.
  Μάζεψε η μικρομάνα στο χαγιάτι τη φαμίλια της και λίγα τρίμματα στο καθένα. Αυτά έτρωγαν ήσυχα-ήσυχα χωρίς άλλες απαιτήσεις. Η μάνα που τα παρακολουθούσε ξενίστηκε από στωικότητά τους και μονολόγησε μέσα της, "καλά, άμυαλα είναι και δεν διαμαρτύρονται για το φτωχικό... τραπέζι! Καλά τώρα τα ψευτοβόλεψα" είπε, "αύριο όμως χρονιάρα μέρα τι γίνεται;
  Ήρθε το βράδυ, η μάνα μάζεψε τη φαμίλια στο μαντζάτο σαν η κλώσα τα μικρά της. Κατά τις 11 το βράδυ ακούστηκε ένας χτύπος στην εξώπορτα. Η μάνα έβαλε αυτί ν'ακούσει. Ούτε φωνή, ούτε ακρόαση που λέει ο λαός. Πήγε κι άνοιξε την εξώπορτα κι είδε ένα καλάθι, κοίταξε προς τη ρούγα και το μόνο που είδε ήταν μια σκιά ανδρός που έτρεχε προς τη μπακαλοταβέρνα του Βαρέτα.
  Το πρόσωπό της έλαμψε, "το κόμμα" είπε και πήγε στο χαγιάτι. Βρήκε στο καλάθι αλεύρι, ρύζι, μακαρόνια και κρέας για κιμά. Μάνι-μάνι πήρε την κρεατομηχανή κι έκανε το κρέας κιμά. Ανήμερα Πρωτοχρονιάς πήγε στο μποστατζή (περιβολάρη) τον Ζαικό και του ζήτησε ένα λάχανο. Φίλος του άντρα της αυτός και γνωρίζοντας το χάλι της, της το έδωσε πρόθυμα. Νοικοκυρά καθώς ήταν έφτιαξε το πρωτοχρονιάτικο φαγητό και τάισε τα παιδάκια της μεσημέρι και βράδυ.
  Το βράδυ της Πρωτοχρονιάς ακούστηκαν δυνατές βροντές στην εξώπορτα. Τα παιδιά της αγουροξυπνημένα κοίταγαν την μάνα έκπληκτα. Αυτή χωρίς να τα χάσει πήρε τη λάμπα πετρελαίου και πήγε κι άνοιξε τη θύρα. Μπροστά της εμφανίστηκε ο διοικητής της Ασφάλειας, Κωνσταντίνου, κι από πίσω 20 ασφαλίτες. "Τι ζητάτε" είπε η μάνα, "εδώ κρύβεις αντάρτες, θέλουμε να κάνουμε έρευνα" της είπε ο Κωνσταντίνου. "Ευχαρίστως", του αποκρίθηκε η μάνα. Μπήκαν πρώτα στο Ματζάτο.
  Μόλις είδαν τον 15χρονο γιο της ρώτησε ο διοικητής "αυτός ποιος είναι;", "ο γιος μου", είπε η μάνα. Προφανώς τον πέρασαν για αντάρτη. "Που είναι ο άντρας σου;" ξαναρώτησε ο ασφαλίτης, "εσείς ξέρετε" αντιλόγησε η μάνα. "Ας καθόταν καλά για να μην είναι εκεί που τον έχουμε". "Τι κακό έκανε;" είπε η μάνα. "Ήθελε να οργανώσει αντάρτικο" είπε ο Κωνσταντίνου.
  Οι λέξεις έχαναν πλέον κάθε νόημα. "Πάμε στα πάνω δωμάτια" είπε ο ασφαλίτης. Ανέβηκε τα σκαλοπάτια, πέρασαν την κρεβάτα και μπήκαν στην κρεβατοκάμαρα. Κοίταξαν προσεκτικά και μετά ο Κωνσταντίνου έριξε το βλέμμα του στον μουσαντρά. "Εκεί τι είναι;", "Ο μουσαντράς που βάζω τον γύκο.". "Άνοιξέ τον" είπε αυστηρά αυτός. Τον ανοίγει η μάνα κι αμέσως πετάγονται από μέσα 15 γάτες. Όλοι οι ασφαλίτες έφυγαν πατείς με πατώ σε, άλλοι έπεφταν από τη σκάλα κι έσπαζαν τα πλευρά τους, ενώ άλλοι φώναζαν "φύγετε, φύγετε, θα μας σκοτώσουν όλους οι αντάρτες.". "Να οι αντάρτες", είπε γελώντας η μάνα!
  Τι είχε συμβεί όμως κι έκαναν άγρια μεσάνυχτα επιδρομή οι ασφαλίτες; Κάποιος σπιούνος τηλεφώνησε στην Ασφάλεια ότι 15 αντάρτες αποβιβάστηκαν στη λίμνη κι ότι κρύβονται στο σπίτι του Μανέγα. Μετά από αυτό το φιάσκο έπιασε η Ασφάλεια τον σπιούνο και του έριξε τέτοιο ξύλο, που έκανε ένα μήνα να σηκωθεί απ'το κρεβάτι.
  Κλείνουμε με τα λόγια του Λόρκα, "οι φασίστες σου αρνούνται και την ησυχία του τίποτα".

(Παλιά Γιάννινα. Οι αγριόπαπιες που έφυγαν.)  

Η ψευδής συνείδηση

"Αν είχαν χέρια τ'άλογα τα βόδια τα λιοντάρια

να φτιάχνουν ό,τι οι άνθρωποι και ζωγραφιές να γράφουν

τ'άλογα καθώς τ'άλογα

τα βόδια σαν τα βόδια

θα ζωγραφίζαν τους θεούς

και σώματα παρόμοια σαν τα δικά τους θα κάμναν

Θεούς σαν τα κορμιά τους"

_ Ξενοφάνης ο Κολοφώνιος 6ος αιών π.Χ.

  Από το παραπάνω φιλοσοφικό ποίημα καταφαίνεται ευαργέστατα ότι δεν έπλασε ο θεός τον άνθρωπο αλλά ο άνθρωπος το θεό, δηλαδή τη θρησκεία. Προσέτι οι άνθρωποι έπλασαν το θεό κατ' εικόνα και καθ' ομοίωσή τους. Η θρησκεία είναι ιδεολογική μορφή κι αποτελεί φανταστική απατηλή, ανάποδη αναπαράσταση της πραγματικότητας στη συνείδηση των ανθρώπων. Η θρησκεία είναι η πίστη στην ύπαρξη φανταστικών όντων (θεοί, άγγελοι, διάβολοι) κι άλλα κωμικά. "Κάθε θρησκεία, γράφει ο Ένγκελς, δεν είναι τίποτα άλλο παρά φανταστική αντανάκλαση στα κεφάλια των ανθρώπων των εξωτερικών δυνάμεων που κυριαρχούν στην καθημερινή τους ζωή. Αντανάκλαση όπου οι γήινες δυνάμεις παίρνουν τη μορφή υπερφυσικών όντων. Στην αρχή της ιστορίας αντικείμενα αυτής της αντανάκλασης ήταν πριν απ' όλα οι δυνάμεις της φύσης, που με την κατοπινή εξέλιξη παίρνουν στους διάφορους λαούς την πιο ποικιλόμορφη και παρδαλή προσωποποίηση. Γρήγορα, όμως, παράλληλα με τις δυνάμεις της φύσης εμφανίζονται και οι κοινωνικές δυνάμεις που αντιπαρατάσσονται στον άνθρωπο και του είναι επίσης ξένες και στην αρχή το ίδιο ανεξήγητες όπως και οι δυνάμεις της φύσης και το ίδιο όπως οι τελευταίες κυριαρχούν πάνω του με την ίδια φαινομενική φυσική αναγκαιότητα" (Αντι-Ντίριγκ). Ο δε Μαρξ τονίζει, ότι "όπως ένα άτομο δεν το κρίνουμε από την ιδέα που έχει για τον εαυτό του έτσι και μια εποχή ανατροπής δεν μπορούμε να την κρίνουμε από τη συνείδηση που έχει για τον εαυτό της, ίσα-ίσα αυτή τη συνείδηση πρέπει να την εξηγήσουμε με τις αντιφάσεις της υλικής ζωής". Από το παραπάνω απόσπασμα που παραθέσαμε, τεκμαίρεται ότι δεν είναι η κοινωνική ζωή αντανάκλαση της θρησκευτικής συνείδησης, αλλά αντίθετα οι θρησκευτικές αντιλήψεις είναι αντανάκλαση των αντίστοιχων συνθηκών της υλικής ζωής. Το κοινωνικό ΕΙΝΑΙ καθορίζει την κοινωνική συνείδηση κι όχι αντίστροφα.

  Τώρα όσον αφορά τον χριστιανισμό, αυτός παρουσιάζεται κατά την περίοδο της αποσύνθεσης του δουλοχτητικού συστήματος. Ήταν η εποχή που στη Ρώμη, στην Ελλάδα, στην Μικρά Ασία, στην Αίγυπτο, ακόμα και το πιο άκριτο ανακάτεμα από τις χυδαίες προκαταλήψεις των λαών γινόταν αποδεκτό ανεξέλεγκτα και συμπληρωνόταν από θεοσεβούμενη απάτη και απερίφραστο τσαρλατανισμό. "Ήταν η εποχή που την πιο σημαντική θέση την κατείχαν τα θαύματα, οι εκστάσεις, τα οράματα, τα φαντάσματα, οι προφητείες, η τεχνητή κατασκευή χρυσού, ο καβαλισμός κι άλλες τέτοιες ανοησίες." (Ένγκελς). Η χριστιανική θρησκεία γεννήθηκε αθόρυβα με το ανακάτεμα της γενικευμένης ανατολικής, ιδιαίτερα της εβραϊκής μυθολογίας, της ελληνικής μυθολογίας και της εκχυδαισμένης στωικής φιλοσοφίας. Εμφανίστηκε στην εποχή του ξεπεσμού της δουλοχτητικής Ρώμης, σε συνθήκες μεγάλης όξυνσης των αντιθέσεων ανάμεσα στους δούλους και στους δουλοχτήτες. Εμφανίστηκε σαν θρησκεία των δούλων, των πληβείων και γενικά των απόκληρων. Ο σκληρός και μακροχρόνιος αγώνας των δούλων και των πληβείων ενάντια στους δουλοχτήτες, δοκίμαζε την μία ήττα πάνω στην άλλη, γιατί οι δούλοι δεν ήταν φορείς ενός νέου τρόπου οργάνωσης της κοινωνικο-οικονομικής ζωής, κι έτσι απελπισμένη από την αθλιότητα, τα βάσανα κ.λπ., αυτά τα "ομιλούντα εργαλεία", όπως τους αποκαλούσαν, στήριξαν τις ελπίδες τους στο θεό, στον ερχομό του μεσσία-σωτήρα κι έτσι εμφανίστηκε το μυθικό πρόσωπο του Χριστού. Από την άλλη, η γενική κατάπτωση, η αποσύνθεση της δουλοχτητικής Ρώμης που χάνονταν από τις εξεγέρσεις των δούλων, των πληβείων και τις επιδρομές των βαρβάρων έφεραν σε απελπισία την κυρίαρχη τάξη, δυνάμωσαν τις μυστικιστικές διαθέσεις, την σκέψη "για τον άλλο, τον μεταθανάτιο κόσμο". Οι πλούσιοι κι αργόσχολοι δουλοχτήτες, κορεσμένοι από τα όργια και την ακολασία, έπεφταν σε κατάσταση μυστικοπάθειας. Την καταστροφή της Ρώμης, αυτής της αποσυντεθιμένης κοινωνίας, την καταλάβαιναν σαν καταστροφή ολόκληρου του κόσμου. Οι διαθέσεις αυτές της τάξης των δουλοχτητών που πέθαινε, βρήκαν επίσης την αντανάκλαση τους, στον πρωτινό χριστιανισμό, ιδιαίτερα όταν έγινε θρησκεία. Τότε ακριβώς ο Χριστιανισμός από θρησκεία των δούλων μετατράπηκε σε θρησκεία των κυρίαρχων τάξεων κι αφού αφαίρεσαν απ' αυτόν το πνεύμα της ανταρσίας, εισήγαγαν το πνεύμα της υποταγής, της πραότητας, της υπακοής, δηλαδή τον έκαναν αφιόνι για τις μάζες.

("Παλιά Γιάννινα. Οι αγριόπαπιες που έφυγαν.")