Φιλοσοφία: Μηχανιστικός Υλισμός

   Από τον μεταφυσικό υλισμό, περνάμε στον μηχανιστικό υλισμό, ο οποίος αναπτύσσεται τον 16ο-18ο αιώνα. Ο μηχανιστικός υλισμός ήταν για την εποχή του μια αναγκαία και προοδευτική βαθμίδα του φιλοσοφικού υλισμού. Η μορφή αυτού του υλισμού καθορίστηκε από το ότι, απ'όλες τις επιστήμες, μόνο η μηχανική και τα μαθηματικά είχαν αναπτυχθεί. Αλλά αυτό ακριβώς εξηγεί και τον περιορισμένο χαρακτήρα του υλισμού της εποχής.

  Ο μηχανιστικός υλισμός προσπαθεί να εξηγήσει όλα τα φαινόμενα της φύσης, με τους νόμους της μηχανικής και να ανάγει όλα, τα ποιοτικά, διαφορετικά, φυσικά προτσές (χημεία, βιολογία, κ.λπ) σε μηχανικές λειτουργίες. Η διδασκαλία αυτή, θεωρεί την κίνηση όχι σαν μια αλλαγή γενικά, αλλά σαν μια μετατόπιση των σωμάτων μέσα στο χώρο που είναι αποτέλεσμα εξωτερικής επίδρασης ή σύγκρουσης των σωμάτων μεταξύ τους.

  Ο μηχανιστικός υλισμός αρνείται ότι η κίνηση είναι μια εσωτερική συμφυής ιδιότητα των πραγμάτων, αρνείται την ποιοτική αλλαγή τους, την εξέλιξή τους με άλματα, την εξέλιξή τους από το κατώτερο, στο ανώτερο, από απλό στο σύνθετο.

   Η μηχανιστική αντίληψη της φύσης διακρίνεται για στενότητα, είναι αδύνατη η παραδοχή της σαν όριο των γνώσεών μας, πολλές έννοιές της είναι αποστεωμένες. Αυτό αποτελεί ανεπάρκεια του παλιού υλισμού, μη κατανόηση της σχετικότητας όλων των επιστημονικών θεωριών, μεγαλοποίηση της μηχανιστικής άποψης. "Ο Μαρξ κι ο Ένγκελς σε αντίθεση προς τη μεταφυσική μέθοδο, έβλεπαν την κοινωνία σαν έναν ζωντανό οργανισμό, σε συνεχή ανάπτυξη κι όχι σαν κάτι μηχανικά συνδεδεμένο, που γι'αυτό το λόγο επιτρέπει κάθε λογής αυθαίρετους συνδυασμούς των διάφορων κοινωνικών στοιχείων, που για τη μελέτη (του οργανισμού) είναι αναγκαία η αντικειμενική ανάλυση των σχέσεων παραγωγής που συγκροτούν τον δοσμένο κοινωνικό σχηματισμό και η έρευνα των νόμων της λειτουργίας και της ανάπτυξής του." (Λένιν απ. τ. 18, σ.254)

  Ο υλισμός των Γάλλων διαφωτιστών ήταν "κυρίως" μηχανιστικός, ο υλισμός αυτός δεν ήταν διαλεκτικός (ήταν μεταφυσικός με την έννοια της αντιδιαλεκτικής), δεν εφάρμοζε με συνέπεια κι ολόπλευρα την άποψη της εξέλιξης, το ότι η "ουσία του ανθρώπου" κατανοούνταν απ'αυτούς αφηρημένα κι όχι σαν σύνολο όλων των κοινωνικών σχέσεων (καθορισμένων, συγκεκριμένων ιστορικά) και γι'αυτό ο υλισμός δεν έκανε τίποτε άλλο παρά να "εξηγεί" τον κόσμο, ενώ το ζήτημα έγκειται στην "αλλαγή" του, με άλλα λόγια δεν καταλάβαινε η σημασία της "επαναστατικής πρακτικής δράσης."