Φιλοσοφία: Τόμας Χόμπς

Thomas Hobbes (1588-1699)

                                   "Ο άνθρωπος είναι ύλη που σκέφτεται"

  Στο δεύτερο μισό του 17ου αιώνα, ο αγγλικός πολιτισμός αναπτύσσεται κάτω από την άμεση επίδραση των επαναστατικών γεγονότων. Τα γεγονότα έβαλαν την σφραγίδα τους και στο έργο του μεγαλύτερου φιλόσοφου των μέσων του 170ου αιώνα, Τόμας Χόμπς, του πρώτου σύγχρονου υλιστή στη διανόηση του 18ου αιώνα. Ο Χόμπς συστηματοποίησε την υλιστική θεωρία του Βάκωνα (Bacon, θα ακολουθήσει εκτενές άρθρο). Την έκανε πιο συνεπή αλλά ταυτόχρονα πιο μονόπλευρη κι αφηρημένη.

   Τις διάφορες μορφές της κίνησης της ύλης, ο Τόμας Χόμπς τις ανάγει σε μια καθαρά μηχανική ή μαθηματική κίνηση. "Η αίσθηση χάνει τα ζωηρά της χρώματα - γράφει ο Μαρξ - και γίνεται αφηρημένη αίσθηση ενός γεωμέτρη."

  Μεγαλύτερη σημασία έχουν τα έργα του Χόμπς που είναι αφιερωμένα στη φιλοσοφία του κράτους και του δικαίου (Λεβιάθαν).

   Ο Τόμας Χόμπς εχθρευόταν την επανάσταση και στα έργα του υποστηρίζει πως ο λαός πρέπει να υπακούει αδιαμαρτύρητα στη Βασιλική εξουσία. Αλλά παρόλα αυτά, η αστική επανάσταση έβαλε τη σφραγίδα στη φιλοσοφία του. Ο φιλόσοφος βγάζει αντιδραστικά συμπεράσματα, αλλά τα επιχειρήματα που φέρνει υποστηρίζουν τα συμπεράσματα συλλογισμών του πάνω στα γεγονότα του εμφυλίου πολέμου.

  Δεν είναι τυχαίο που ο βασιλικός Ρόμπερτ Φίλμερ που υποστήριζε την πατριαρχική θεοκρατική θεωρία της απολυταρχίας, γράφει για τη φιλοσοφία του Χόμπς πως "δέχομαι το οικοδόμημα αλλά απορρίπτω τα θεμέλιά του" Ο Χόμπς με την πολιτική του θεωρία προσπαθεί να εξηγήσει ορθολογικά την προέλευση του κράτους και να προσδιορίσει τη θέση που έχει στην κοινωνία

   Με το δίκιο του ο Μάρξ τοποθετεί τον Χόμπς ανάμεσα στους φιλόσοφους που άρχισαν να βλέπουν το κράτος με ανθρώπινα και να βγάζουν τους τους φυσικούς τους νόμους, από το λογικό κι από την εμπειρία κι όχι από την θεολογία.

   Ο Χόμπς ξεκινάει όπως και οι άλλοι σύγχρονοι στοχαστές από τη σκέψη πως πριν από τον κοινωνικό τρόπο ζωής, προηγήθηκε ο φυσικός. Στη φυσική τους κατάσταση οι άνθρωποι ζούσαν ξεμοναχιασμένοι. Ο Χόμπς, αντίθετα από της φιλοσοφίας της περιόδου του διαφωτισμού κι από πολλούς σύγχρονους του (Μίλτον, Λίμπερν, κ.α.), πολύ λίγο προσπαθεί να εξαδινικεύσει τον "φυσικό άνθρωπο" και του αποδίδει πολλά από τα χαρακτηριστικά του σύγχρονου αστού. Πιστεύει πως ο άνθρωπος είναι από τη φύση του εγωιστής, ένα αντικειμενικό ον και (συνεπώς) είναι λάθος να πιστεύουμε πως στο ον αυτό υπάρχει υπάρχει κοινωνικό ένστικτο όπως δίδαξε ο Αριστοτέλης ("Πολιτικό ζώον").

   Για τον Χόμπς, η φυσική κατάσταση ήταν μια κατάσταση όπυ δεν είχε δαμαστεί ακόμη η αυθαιρεσία κι όπου κυριαρχούσε ο πόλεμος πάντων εναντίον πάντων. Αλλά κανείς δεν ένιωθε ασφάλεια και γι'αυτό προβάλλει η ανάγκη να καταργηθεί ο πόλεμος κι έτσι έγινε η κοινωνία που στηρίζεται σ'ένα συμβόλαιο. Όρος του συμβολαίου αυτού, είναι, λέει ο Χόμπς, να παραιτηθούν οι άνθρωποι από τα φυσικά τους δικαιώματα και να τα μεταβιβάσουν στο κράτος. Ο Χόμπς πιστεύει πως η καλύτερη μορφή του κράτους είναι η μοναρχία. Υποστηρίζει με βεβαιότητα πως μόνο μια ισχυρή, χωρίς κανέναν περιορισμό, κρατική εξουσία είναι δυνατόν να επιβάλλει την ειρήνη και να εξασφαλίζει τους πολίτες. Υποστηρίζει πως η ατομική ιδιοκτησία παρουσιάστηκε με την ίδρυση του κράτους. Την περίοδο που οι άνθρωποι ζούσαν σε φυσική κατάσταση, η "φύση" τους έδινε τα πάντα. Και για να τα κατέχουν αυτά, γίνονταν οι πόλεμοι όλων εναντίον όλων. Η καθιέρωση του δικού μου και του δικού σου, δεν είναι τίποτε άλλο από το μοίρασμα των όσων έχει δώσει η φύση στους ανθρώπους κι αυτό είναι είναι ένα ζήτημα που αφορά την ανώτερη εξουσία (κράτος) ανεξάρτητα από την μορφή διακυβέρνησης.

   Ο Χόμπς έχει υλιστικές ιδέες για την προσέλευση και τον ρόλο της θρησκείας. Πιστεύει πως η θρησκεία στηρίζεται στην αμάθεια και στο φόβο που νιώθει ο άνθρωπος για το μέλλον. Αλλά είναι ανάγκη, υποστηρίζει ο Χομπς, να καλλιεργείται το θρησκευτικό αίσθημα στο λαό, για να διατηρείται έτσι η ειρήνη ανάμεσα στους πολίτες. Σύμφωνα με την άποψή του, ο υλισμός κι ο αθεισμός είναι κατανοητοί κι επιτρέπονται σ'ένα στενό κύκλο από μορφωμένους ανθρώπους.